Οι εορτασμοί των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς κατέχουν μια ξεχωριστή θέση σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Μελωδίες και στίχοι έχουν «παντρευτεί» στο πέρασμα των αιώνων, δημιουργώντας μια σπουδαία παγκόσμια μουσική κληρονομιά, ένα καταπληκτικό μωσαϊκό που περικλείει τις παραδόσεις, τα ήθη και έθιμα κάθε τόπου.
Επιμέλεια: Γιώργος Ξανθόπουλος, Καθηγητής Μουσικής – Καλλιτεχνικός Διευθυντής στο «ΡΟΔΙΩΝ ωδείον»
Εξετάζοντας τα κάλαντα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς στον ελλαδικό χώρο, έχουμε την ευκαιρία να γίνουμε κοινωνοί μιας τεράστιας ποικιλίας ακουσμάτων, ρυθμών και ηχοχρωμάτων. Δεν είναι τυχαίο γεγονός ότι σε αυτό το μικρό κομμάτι γης, έχουν γεννηθεί τόσες πολλές παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα: τη γέννηση του Χριστού και τον ερχομό του Νέου Έτους.
Από την Ήπειρο μέχρι την Κρήτη, κι από τον Έβρο μέχρι τα Δωδεκάνησα, η μουσική ποικιλομορφία αποτυπώνεται περίτρανα μέσα από τα κάλαντα της χώρας μας.
Ιδιαίτερο χρώμα έχουν τα Ποντιακά κάλαντα Χριστουγέννων, τα οποία συνοδεύονταν από την πατροπαράδοτη Ποντιακή λύρα. Τα έψελναν μικροί και μεγάλοι χωρισμένοι σε ομάδες, τη παραμονή ή ανήμερα των Χριστουγέννων, κυρίως μετά τη δύση του ήλιου.
Χριστός γεννέθεν, χαρά σον κόσμον
χα, καλή ώρα, καλή σ’ ημέρα
Χα, καλόν παιδίν οψές γεννέθεν
οψές γεννέθεν, το βράδ’ αργάτε.
Το εγέννεσεν η Παναΐα
Το ανάθρεψεν αεί Παρθένος.
Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάρι
εκατήβεν σο σταυροδρόμι.
Έπιασαν άτό’ οι σκύλ’ Εβραίοι
χίλ’ Εβραίοι και μίλ’ Εβραίοι.
Ασ’ σα κρέντικα κι άσ’ στην καρδίαν
γαίμα έσταξεν, χολήν κι εφάνη.
γαίμα έσταξε, εμυροστάθεν.
Εμυρίστεν ατ’ ο κόσμον όλον
για μυρίστ’ άτό και σύ αφέντα.
Σύ αφέντα, καλέ μ’ αφέντα
έμπα σο νουντάν κι ελά σην πόρταν.
Φέρ ουβάς και λεφτοκάρυα.
Κι αν ανοί’ς μας χαρά σην πόρτα’ς.
Δέβα σο ταρέζ κι έλα σην πόρταν.
Εξίσου ξεχωριστά είναι τα Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα Αρχαγγέλου Ρόδου.
Καλησπερώ σ’ αφέντη μου καλές αυγές κοιμάσαι
καλώς σου ξημερώματα σαν κάθεσαι κι αφ’κράσε,
και ‘μείς στην πόρτα σ’ ήρταμε με το δικό σου θάρρος
περικαλώ σ’ αφέντη μου και μην το πάρεις βάρος.
——
Αν είναι θέλημα Θεού τα κάλαντα να πούμε
και μόνοι μέσ’ τη συντροφιά να σας καλησπερούμε,
αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά πρώτη Ιανουαρίου
που μπαίνει ο μήνας του Χριστού τ’ Αγίου Βασιλείου.
——
Αφέντη μου να χαίρεσαι αφέντη μου να ζήσεις
τον Άγιο Τάφο του Χριστού να πας να προσκυνήσεις,
χρόνους να ζήσετε εκατό καλά να τους περνάτε
κι από τους εκατό κι εκεί να ζείτε να γηρνάτε.
Τέλος, μια χριστουγεννιάτικη μελωδία που έχει αποκτήσει οικουμενικό χαρακτήρα, είναι το «Greensleaves», μια αγγλική παραδοσιακή σύνθεση του 1865.
Το κομμάτι απέκτησε στίχους με θέμα την θεία γέννηση το 1871, από τον Άγγλο συγγραφέα William Chatterton Dix, με τίτλο «What Child is This?» και αποτελεί πλέον ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα μουσικά θέματα παγκοσμίως.
What Child is this, who, laid to rest,
On Mary’s lap is sleeping?
Whom angels greet with anthems sweet,
While shepherds watch are keeping?
This, this is Christ, the King,
Whom shepherds guard and angels sing:
Haste, haste to bring Him laud,
The Babe, the Son of Mary!
Why lies He in such mean estate,
Where ox and ass are feeding?
Good Christian, fear: for sinners here
The silent Word is pleading.
So bring Him incense, gold, and myrrh,
Come, peasant, king to own Him.
The King of kings salvation brings;
Let loving hearts enthrone Him.
