Καθώς οι μαθητές επιστρέφουν στο σχολείο τις επόμενες εβδομάδες, θα δοθεί μεγάλη προσοχή στην ψυχική τους υγεία. Πολλά προβλήματα θα αποδοθούν στην πανδημία της Covid-19, αλλά στην πραγματικότητα πρέπει να κοιτάξουμε πιο πίσω, στο 2012.
Από τους Jonathan Haidt και Jean M. Twenge*
Οι *συγγραφείς Haidt και Twenge είναι ψυχολόγοι που έχουν περάσει χρόνια μελετώντας την επίδραση των smartphones και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην καθημερινή ζωή και την ψυχική μας υγεία.
Καθώς οι μαθητές επιστρέφουν στο σχολείο τις επόμενες εβδομάδες, θα δοθεί μεγάλη προσοχή στην ψυχική τους υγεία. Πολλά προβλήματα θα αποδοθούν στην πανδημία της Covid-19, αλλά στην πραγματικότητα πρέπει να κοιτάξουμε πιο πίσω, στο 2012.
Τότε ήταν που τα ποσοστά εφηβικής κατάθλιψης, μοναξιάς, αυτοτραυματισμού και αυτοκτονίας άρχισαν να αυξάνονται κατακόρυφα. Μέχρι το 2019, λίγο πριν από την πανδημία, τα ποσοστά κατάθλιψης μεταξύ των εφήβων είχαν σχεδόν διπλασιαστεί.
Όταν αρχίσαμε για πρώτη φορά να βλέπουμε αυτές τις τάσεις στη δουλειά μας ως ψυχολόγοι που μελετούσαν τη γενιά Z (εκείνοι που γεννήθηκαν μετά το 1996), προβληματιστήκαμε. Η αμερικανική οικονομία βελτιωνόταν σταθερά αυτά τα χρόνια, οπότε δεν έφταιγαν τα οικονομικά προβλήματα που προέκυψαν από τη μεγάλη ύφεση του 2008. Ήταν δύσκολο να σκεφτούμε οποιοδήποτε άλλο εθνικό γεγονός από τις αρχές της δεκαετίας του 2010 που να αντηχεί μέσα στη δεκαετία.
Και οι δύο υποψιαστήκαμε τους ίδιους ενόχους: τα smartphones γενικά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ειδικότερα. Η Jean ανακάλυψε ότι το 2012 ήταν η πρώτη χρονιά που η πλειονότητα των Αμερικανών είχε ένα smartphone έως το 2015, τα δύο τρίτα των εφήβων είχαν επίσης ένα. Αυτή ήταν επίσης η περίοδος κατά την οποία η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μετατράπηκε από προαιρετική σε πανταχού παρούσα μεταξύ των εφήβων.
Ο Jonathan έμαθε, γράφοντας ένα δοκίμιο με τον τεχνολόγο Tobias Rose-Stockwell, ότι οι μεγάλες πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης άλλαξαν ριζικά από το 2009 έως το 2012. Το 2009, το Facebook πρόσθεσε το κουμπί like, το Twitter πρόσθεσε το κουμπί retweet και, τα επόμενα χρόνια, οι ροές των χρηστών έγιναν αλγοριθμικές με βάση την «εμπλοκή», που σήμαινε κυρίως την ικανότητα μιας ανάρτησης να προκαλεί συναισθήματα.
Μέχρι το 2012, όπως γνωρίζει πλέον ο κόσμος, οι μεγάλες πλατφόρμες είχαν δημιουργήσει μια μηχανή οργής που έκανε τη ζωή στο διαδίκτυο πολύ πιο άσχημη, πιο γρήγορη, πιο πολωμένη και πιο πιθανό να υποκινήσει την επιτελεστική ντροπή. Επιπλέον, καθώς το Instagram αυξήθηκε σε δημοτικότητα την επόμενη δεκαετία, είχε ιδιαίτερα ισχυρές επιπτώσεις σε κορίτσια και νεαρές γυναίκες, καλώντας τα να «συγκρίνουν και να απελπίζονται» καθώς ξεφύλλιζαν αναρτήσεις φίλων και αγνώστων που έδειχναν πρόσωπα, σώματα και ζωές που είχαν επεξεργαστεί και επανεπεξεργαστεί, μέχρι που πολλές ήταν πιο κοντά στην τελειότητα παρά στην πραγματικότητα.
Εδώ και πολλά χρόνια, ορισμένοι ειδικοί λένε ότι τα smartphones και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βλάπτουν τους εφήβους, ενώ άλλοι έχουν απορρίψει αυτές τις ανησυχίες ως έναν ακόμη ηθικό πανικό, που δεν διαφέρει από εκείνους που συνόδευσαν την άφιξη των βιντεοπαιχνιδιών, της τηλεόρασης, ακόμη και των κόμικς. Ένα ισχυρό επιχείρημα που προβάλλεται από τους σκεπτικιστές είναι το εξής: Το smartphone υιοθετήθηκε σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο περίπου την ίδια εποχή, οπότε γιατί οι έφηβοι σε όλες αυτές τις χώρες δεν αντιμετωπίζουν περισσότερα προβλήματα ψυχικής υγείας όπως είχαν οι Αμερικανοί; Πού είναι οι αποδείξεις γι’ αυτό;
Το ερώτημα αυτό είναι δύσκολο να απαντηθεί, επειδή δεν υπάρχει παγκόσμια έρευνα για την ψυχική υγεία των εφήβων με δεδομένα πριν από το 2012 και μέχρι σήμερα. Ωστόσο, υπάρχει κάτι κοντινό. Το Πρόγραμμα για τη Διεθνή Αξιολόγηση των Μαθητών, ή αλλιώς PISA, έχει πραγματοποιήσει έρευνες σε παιδιά 15 ετών σε δεκάδες χώρες κάθε τρία χρόνια από το 2000. Σε όλες τις διοργανώσεις, εκτός από δύο, η έρευνα περιελάμβανε έξι ερωτήσεις σχετικά με τη μοναξιά στο σχολείο. Η μοναξιά σίγουρα δεν είναι το ίδιο με την κατάθλιψη, αλλά οι δύο συσχετίζονται – οι μοναχικοί έφηβοι είναι συχνά καταθλιπτικοί έφηβοι και το αντίστροφο. Και η μοναξιά είναι οδυνηρή ακόμη και χωρίς κατάθλιψη.
Τι δείχνει λοιπόν η έρευνα PISA; Σε μια εργασία που μόλις δημοσιεύσαμε στο The Journal of Adolescence, αναφέρουμε ότι σε 36 από τις 37 χώρες, η μοναξιά στο σχολείο έχει αυξηθεί από το 2012. Ομαδοποιήσαμε τις 37 χώρες σε τέσσερις γεωγραφικές και πολιτιστικές περιοχές και βρήκαμε το ίδιο μοτίβο σε όλες περιοχές: Η εφηβική μοναξιά ήταν σχετικά σταθερή μεταξύ 2000 και 2012, με λιγότερο από το 18% να αναφέρει υψηλά επίπεδα μοναξιάς. Αλλά στα έξι χρόνια μετά το 2012, τα ποσοστά αυξήθηκαν δραματικά. Διπλασιάστηκαν περίπου στην Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική και τις αγγλόφωνες χώρες και αυξήθηκαν κατά περίπου 50 τοις εκατό στις χώρες της Ανατολικής Ασίας.
Μόνος στο Σχολείο
Το ποσοστό των μαθητών που ανέφεραν υψηλά επίπεδα μοναξιάς στο σχολείο αυξήθηκε απότομα από τις αρχές της δεκαετίας του 2010.
__________
Από τους New York Times | Σημείωση: Οι αγγλόφωνες χώρες περιλαμβάνουν την Αυστραλία, τον Καναδά, την Ιρλανδία, τη Νέα Ζηλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πηγή: «Παγκόσμια αύξηση της μοναξιάς των εφήβων» από τους Jean M. Twenge, Jonathan Haidt, et al.
Αυτή η συγχρονισμένη παγκόσμια αύξηση της μοναξιάς των εφήβων υποδηλώνει μια παγκόσμια αιτία, και η χρονική στιγμή είναι κατάλληλη για τα smartphones και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να συμβάλλουν σημαντικά. Δεν θα μπορούσε όμως ο συγχρονισμός να είναι συμπτωματικός; Για να ελέγξουμε την υπόθεσή μας, αναζητήσαμε δεδομένα για πολλές παγκόσμιες τάσεις που θα μπορούσαν να έχουν αντίκτυπο στη μοναξιά των εφήβων, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης του μεγέθους της οικογένειας, των αλλαγών στο ΑΕΠ, της αυξανόμενης εισοδηματικής ανισότητας και της αύξησης της ανεργίας καθώς και της μεγαλύτερης πρόσβασης σε smartphone και των περισσότερων ωρών χρήσης του διαδικτύου. Τα αποτελέσματα ήταν ξεκάθαρα: Μόνο η πρόσβαση σε smartphone και η χρήση του διαδικτύου αυξήθηκαν αυξήθηκαν παράλληλα με την εφηβική μοναξιά. Οι άλλοι παράγοντες ήταν άσχετοι ή είχαν αντίστροφη συσχέτιση.
Αυτές οι αναλύσεις δεν αποδεικνύουν ότι τα smartphones και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι οι κύριες αιτίες αύξησης της εφηβικής μοναξιάς, αλλά δείχνουν ότι αρκετές άλλες αιτίες είναι λιγότερο αληθοφανείς. Αν κάποιος έχει άλλη εξήγηση για την παγκόσμια αύξηση της μοναξιάς στο σχολείο, θα θέλαμε να την ακούσουμε.
Πραγματοποιήσαμε μια εκτενή ανασκόπηση των δημοσιευμένων ερευνών σχετικά με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την ψυχική υγεία και διαπιστώσαμε έναν σημαντικό περιορισμό: Σχεδόν όλες, συμπεριλαμβανομένης της δικής μας, αναζητούν επιπτώσεις της κατανάλωσης στα άτομα που καταναλώνουν. Το πιο συνηθισμένο επιστημονικό ερώτημα ήταν: Οι έφηβοι που χρησιμοποιούν πολλά μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν χειρότερα αποτελέσματα για την υγεία τους από τους εφήβους που χρησιμοποιούν λίγα; Η απάντηση είναι ναι, ιδιαίτερα για τα κορίτσια.
Πιστεύουμε, ωστόσο, ότι αυτό το πλαίσιο είναι ανεπαρκές, επειδή τα smartphones και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν επηρεάζουν μόνο τα άτομα, αλλά και τις ομάδες. Το smartphone επέφερε μια πλανητική επανασύνδεση της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης. Καθώς τα smartphones έγιναν κοινά, μεταμόρφωσαν τις σχέσεις μεταξύ συνομηλίκων, τις οικογενειακές σχέσεις και την υφή της καθημερινής ζωής για όλους – ακόμη και για εκείνους που δεν έχουν τηλέφωνο ή δεν έχουν λογαριασμό στο Instagram. Είναι πιο δύσκολο να ξεκινήσετε μια περιστασιακή συζήτηση στην καφετέρια ή μετά το μάθημα, όταν όλοι κοιτάζουν το τηλέφωνο. Είναι πιο δύσκολο να ξεκινήσετε μια ουσιαστική συζήτηση όταν κάθε μέρος διακόπτεται τυχαία από βουητά και ειδοποιήσεις από δόνηση. Όπως έγραψε η Sherry Turkle στο βιβλίο της «Reclaiming Conversation», η ζωή με τα smartphones σημαίνει «είμαστε για πάντα αλλού».
Ένα χρόνο πριν ξεκινήσει η πανδημία της Covid-19, ένας Καναδός φοιτητής έστειλε σε έναν από εμάς ένα email που απεικονίζει πώς τα smartphone έχουν αλλάξει την κοινωνική δυναμική στα σχολεία. « Η γενιά Z είναι μια απίστευτα απομονωμένη ομάδα ανθρώπων», έγραψε. «Έχουμε ρηχές φιλίες και περιττές ρομαντικές σχέσεις που διαμεσολαβούνται και διέπονται σε μεγάλο βαθμό από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης». Στη συνέχεια, σκέφτηκε τη δυσκολία να μιλήσει με τους συνομηλίκους του:
Δεν υπάρχει σχεδόν καμία αίσθηση κοινότητας στην πανεπιστημιούπολη και δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί. Συχνά φτάνω νωρίς σε μια διάλεξη για να βρω μια αίθουσα με 30 και πλέον φοιτητές που κάθονται μαζί σε απόλυτη σιωπή, απορροφημένοι στα smartphones τους, φοβούμενοι να μιλήσουν και να ακουστούν από τους συνομηλίκους τους. Αυτό οδηγεί σε περαιτέρω απομόνωση και αποδυνάμωση της ταυτότητας και της αυτοπεποίθησης, κάτι που γνωρίζω επειδή το έχω βιώσει.
Όλα τα νεαρά θηλαστικά παίζουν, ειδικά εκείνα που ζουν σε ομάδες όπως οι σκύλοι, οι χιμπατζήδες και οι άνθρωποι. Όλα αυτά τα θηλαστικά χρειάζονται δεκάδες χιλιάδες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις για να γίνουν κοινωνικά ικανοί ενήλικες. Το 2012 ήταν δυνατό να πιστέψουμε ότι οι έφηβοι θα είχαν αυτές τις αλληλεπιδράσεις μέσω των smartphones τους – ίσως και πολύ περισσότερες. Αλλά καθώς τα δεδομένα συγκεντρώνουν ότι η ψυχική υγεία των εφήβων έχει αλλάξει προς το χειρότερο από το 2012, φαίνεται πλέον ότι οι ηλεκτρονικά διαμεσολαβημένες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είναι σαν κενές θερμίδες. Απλώς φανταστείτε πώς θα ήταν η υγεία των εφήβων σήμερα αν είχαμε αφαιρέσει το 50% των πιο θρεπτικών τροφών από τη διατροφή τους το 2012 και είχαμε αντικαταστήσει αυτές τις θερμίδες με ζάχαρη.
Λοιπόν, τι μπορούμε να κάνουμε; Δεν μπορούμε να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω στην εποχή πριν από το smartphone, ούτε θα θέλαμε, δεδομένων των πολλών πλεονεκτημάτων της τεχνολογίας. Μπορούμε, όμως, να λάβουμε κάποια λογικά μέτρα για να βοηθήσουμε τους εφήβους να αποκτήσουν περισσότερα από αυτά που χρειάζονται.
Ένα σημαντικό βήμα είναι να δίνετε στα παιδιά ένα μεγάλο χρονικό διάστημα κάθε μέρα κατά το οποίο δεν αποσπούν την προσοχή τους οι συσκευές τους: τη σχολική ημέρα. Τα τηλέφωνα μπορεί να είναι χρήσιμα για τη μετάβαση από και προς το σχολείο, αλλά θα πρέπει να είναι κλειδωμένα κατά τη διάρκεια της σχολικής ημέρας, ώστε οι μαθητές να μπορούν να εξασκηθούν στη χαμένη τέχνη της πλήρους προσοχής στους ανθρώπους γύρω τους – συμπεριλαμβανομένων των δασκάλων τους.
Ένα δεύτερο σημαντικό βήμα είναι να καθυστερήσουμε την είσοδο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιδανικά κρατώντας τα εντελώς εκτός από τα δημοτικά και τα γυμνάσια. Προς το παρόν, πολλά παιδιά ηλικίας 10 και 11 ετών λένε απλώς ψέματα για την ηλικία τους για να ανοίξουν λογαριασμούς και, μόλις συμβεί αυτό, τα άλλα παιδιά δεν θέλουν να αποκλειστούν, οπότε αισθάνονται πιεσμένα να κάνουν το ίδιο.
Οι πλατφόρμες θα πρέπει -τουλάχιστον- να θεωρούνται νομικά υπεύθυνες για την επιβολή του ελάχιστου ορίου ηλικίας των 13 ετών που έχουν δηλώσει. Δεδομένου ότι οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης απέτυχαν να το πράξουν χρησιμοποιώντας μεθόδους εντοπισμού εκ των υστέρων, θα πρέπει να υποχρεούνται να εφαρμόζουν επαλήθευση της ηλικίας και της ταυτότητας για όλους τους νέους λογαριασμούς, όπως έκαναν πολλές άλλες βιομηχανίες. Οι επαληθευμένοι χρήστες θα μπορούσαν ακόμα να δημοσιεύουν ψευδώνυμα και η επαλήθευση θα μπορούσε να γίνει από αξιόπιστα τρίτα μέρη και όχι από τις ίδιες τις πλατφόρμες.
Ακόμα και πριν από την Covid-19, οι έφηβοι βρίσκονταν ολοένα και περισσότερο μόνοι στο σχολείο. Η ταχεία μετάβαση στην κοινωνική ζωή μέσω smartphone γύρω στο 2012 είναι, όπως έχουμε δείξει, ο πρωταρχικός ύποπτος. Τώρα, έπειτα από σχεδόν 18 μήνες κοινωνικής αποστασιοποίησης, φόβων μετάδοσης, ανήσυχων γονέων, εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και αυξημένης εξάρτησης από συσκευές, οι μαθητές θα απομακρύνουν αυθόρμητα τα τηλέφωνά τους και θα επιστρέψουν στην παλιομοδίτικη προσωπική κοινωνικοποίηση, τουλάχιστον για τις ώρες που είναι μαζί στο σχολείο; Έχουμε μια ιστορική ευκαιρία να τους βοηθήσουμε να το κάνουν.
*Ο Jonathan Haidt (@JonHaidt) είναι κοινωνικός ψυχολόγος στο Stern School of Business του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και συν-συγγραφέας του βιβλίου «The Coddling of the American Mind». Η Jean M. Twenge (@jean_twenge), καθηγήτρια ψυχολογίας στο κρατικό πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο, είναι η συγγραφέας του βιβλίου «iGen: Γιατί τα σημερινά υπερσυνδεδεμένα παιδιά μεγαλώνουν λιγότερο εξεγερμένα, πιο ανεκτικά, λιγότερο ευτυχισμένα-και εντελώς απροετοίμαστα για την ενηλικίωση.»
