Οι σχολικές εκδηλώσεις αποτελούν για τα Εκπαιδευτήρια «ΡΟΔΙΩΝ ΠΑΙΔΕΙΑ» μία πολύτιμη ευκαιρία, για να εμπεδωθεί ουσιαστικά η ιστορική γνώση και να εκτιμηθεί η σπουδαιότητα της εθνικής μνήμης. Η ανάδειξη πτυχών της τοπικής μας ιστορίας παραμένει πάντα για τα Εκπαιδευτήριά μας ένας στόχος παιδαγωγικής και ανθρωπιστικής αξίας. Στο πλαίσιο της απόδοσης τιμής στην επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, το σχολείο μας αξιοποίησε τα ψηφιακά εργαλεία του και οργάνωσε στις 27 Οκτωβρίου, στις 11:00 π.μ., μία ξεχωριστή διαδικτυακή εκδήλωση, με τη συμμετοχή δύο εκλεκτών προσκεκλημένων και έξι μαθητών μας σε ρόλο δημοσιογράφου.
Επιμέλεια: Νίκος Αντωνούρης & Μαρία Μεντή, Φιλόλογοι
Ο κ. Γιώργος Ζαχαριάδης, δημοσιογράφος και δεινός γνώστης της ιστορίας, και η κ. Μαρία Αρκά, μία εξαιρετικά πολύπλευρη, δραστήρια και φωτεινή προσωπικότητα του νησιού μας, με ενδιαφέροντα πολιτιστικά, ιστορικά και καλλιτεχνικά, αφηγήθηκαν με παραστατικότητα και γλαφυρότητα ένα άγνωστο για τους πολλούς γεγονός της τοπικής μας ιστορίας, που τοποθετείται στην έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Στη συνέχεια, δέχτηκαν ερωτήσεις από τους μαθητές μας Καραπάνου Ραφαέλα, Κοκκίνη Γιώργο, Μπουτσιούκη Νίκο, Παπαγρηγορίου Κατερίνα, Παπουρδάνο Ιάσονα και Σωτηράκη Δέσποινα, των οποίων οι εύστοχες απορίες δημιούργησαν ευχάριστες συνθήκες διάδρασης, που διατήρησαν αμείωτο το ενδιαφέρον των ακροατών μας.
Τα νησιά της Δωδεκανήσου βρίσκονταν ήδη υπό ιταλική κατοχή από το 1912. Στις αρχές του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, ενώ στα ελληνοαλβανικά σύνορα, χιλιόμετρα μακριά από τον γεωγραφικό χώρο των Δωδεκανήσων, χτυπούσε η καρδιά των πολεμικών επιχειρήσεων, μία εξαιρετικά σκληρή περιπέτεια ξεκινούσε για Δωδεκανήσιους που έφεραν την ελληνική υπηκοότητα. Οι ιταλικές δυνάμεις, γνωρίζοντας ότι οι Δωδεκανήσιοι δε θα έμεναν άπραγοι στην περίοδο του Ελληνοιταλικού Πολέμου, θέλησαν να διασφαλίσουν την κυριαρχία τους με όλους τους τρόπους. Για τον λόγο αυτό, προχώρησαν, στα τέλη Οκτωβρίου του 1940, στη σύλληψη σεσημασμένων Δωδεκανησίων, τους οποίους είχαν στο στόχαστρο για συγκεκριμένο λόγο.
Όπως διευκρίνισε ο κ. Ζαχαριάδης, ο λόγος ήταν ακριβώς η ελληνική τους υπηκοότητα, την οποία είχαν καταφέρει να διατηρήσουν μόνο όσοι είχαν έρθει αργότερα από την ελεύθερη Ελλάδα, κυρίως οι πρόσφυγες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή που εγκαταστάθηκαν μόνιμα στα νησιά. Ωστόσο, η διατήρηση της ταυτότητάς τους δεν τους χαρίστηκε χωρίς κόστος, καθώς οι ιταλικές αρχές τούς επέτρεπαν να ταξιδέψουν, για να συναντήσουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα στην υπόλοιπη Ελλάδα, μόνο με την προϋπόθεση πως, αν θέλουν να ξαναγυρίσουν στα Δωδεκάνησα, θα αποποιούνταν την ελληνική υπηκοότητα για χάρη της ιταλικής. Αν και δεν υπάρχει λίστα με τον ακριβή αριθμό των συλληφθέντων, οι μαρτυρίες τούς υπολογίζουν σε περισσότερους από 300, ηλικίας από δεκαοκτώ έως εξήντα χρόνων, οι οποίοι, μετά τη σύλληψή τους από τους Καραμπινιέρους, οδηγήθηκαν στο χώρο της τάφρου στην Παλαιά Πόλη της Ρόδου. Εκεί διέμεναν σε πρόχειρες σκηνές, αναγκασμένοι να υποφέρουν την υγρασία, τις λάσπες και τις συνακόλουθες κακουχίες. Από την πλευρά της, η κ. Αρκά, κόρη του κ. Αιμίλιου Αρκά, που βίωσε ο ίδιος αυτή την τραυματική εμπειρία, μάς τόνισε συγκινημένη ότι για τον πατέρα της ήταν πάντα δύσκολη η αφήγηση εκείνου του διαστήματος της ζωής του.
Εξαιτίας των πραγματικά άθλιων συνθηκών, οι περισσότεροι αιχμάλωτοι αρρώστησαν με πνευμονία και φυματίωση. Η σίτιση ήταν πενιχρότατη, με αποτέλεσμα να δοκιμάζονται δεινά οι σωματικές αντοχές των αιχμαλώτων. Επιπλέον, καθημερινά είχαν να αντιμετωπίσουν τον φόβο από τους σκορπιούς και τα φίδια, που εύκολα μπορούσαν να παρεισφρήσουν στα πρόχειρα καταλύματά τους. Κοντά στις άθλιες συνθήκες, η αποκοπή, το πρώτο τουλάχιστον διάστημα, από τα αγαπημένα τους πρόσωπα, καθιστούσε πραγματικά αβάστακτη την αναίτια σύλληψη. Κανείς από τους αιχμαλώτους δεν είχε διαπράξει κάποιο αδίκημα ή έγκλημα, αλλά οι ιταλικές αρχές θεωρούσαν «αδίκημα» την ελληνική υπηκοότητά τους, που τους καθιστούσε ύποπτους για υποστήριξη οποιασδήποτε πατριωτικής δράσης υπέρ των αγωνιστών στην απέναντι Ελλάδα.
Έπειτα από πολλές διαμαρτυρίες των κρατουμένων, επετράπη στους συγγενείς να τους προμηθεύουν φαγητό. Αυτή η μικρή χαραμάδα ελευθερίας έδωσε την ευκαιρία για την ανάδυση της ανθρωπιάς ακόμη και στις τραγικές εκείνες συνθήκες, καθώς πολλοί κρατούμενοι, που ένιωθαν ότι είχαν ακόμη αντοχές, προτιμούσαν να δίνουν το φαγητό τους στους πιο φτωχούς και άπορους συγκρατούμενούς τους. Ο κ. Ζαχαριάδης μάς ανέφερε ότι ροδίτικες οικογένειες φρόντιζαν να προμηθεύουν φαγητό σε κρατούμενους από την Κάρπαθο και την Κάλυμνο. Η αλληλογραφία επιτρεπόταν, αλλά μόνο στα ιταλικά, ενώ η υποχρεωτική λογοκρισία δεν άφηνε περιθώρια για την ελεύθερη έκφραση. Η αναγκαστική φίμωση είχε ως αποτέλεσμα να επινοηθούν άλλοι τρόποι για την ποθητή ανταλλαγή σκέψεων και συναισθημάτων, όπως ένα σημείωμα μέσα στο φαγητό ή ένα φιλί στο στόμα, με το οποίο μεταφερόταν το χαρτάκι με τις απαραίτητες πληροφορίες!
Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμη και στις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, οι κρατούμενοι αναζητούσαν τρόπους, για να απομακρύνουν τη σκέψη τους από τη θλιβερή και μονότονη καθημερινότητά τους. Οι όποιες καλλιτεχνικές τάσεις βρήκαν διέξοδο και πολλοί αιχμάλωτοι ξεκίνησαν να σκαλίζουν σε ό, τι υλικό έβρισκαν διάφορες μορφές και σχήματα. Μάλιστα, η κ. Αρκά μας αποκάλυψε πως στην οικογένειά τους φυλάσσουν κάποια τέτοια αντικείμενα, πολύτιμα ενθυμήματα μίας πραγματικά οδυνηρής περιόδου για τόσους συνανθρώπους μας. Βέβαια, δεν ήταν μόνο η τέχνη ένας δρόμος εκτόνωσης, αλλά και η αδιαπραγμάτευτη απόφαση που θέριευε μέσα στις ψυχές των κρατουμένων, όταν με το καλό λήξει η δοκιμασία τους, να αφιερώσουν τη ζωή τους στον αγώνα κατά της ξενικής κατοχής. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι μέσα σε αυτή την τόσο ταλαιπωρημένη ομάδα Δωδεκανησίων οργανώθηκαν οι πρώτες αντιστασιακές δυνάμεις, που θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στις μετέπειτα εξελίξεις για τα Δωδεκάνησα.
Ύστερα από τις πιέσεις του Ερυθρού Σταυρού, οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν, τον Ιανουάριο του 1941, στην τοποθεσία «Καβαλλίνι», όπου τότε στεγάζονταν στάβλοι. Η τόσο φθαρτική για την ψυχή και το σώμα τους εμπειρία έληξε τον Απρίλιο του 1941, όταν ο πρωθυπουργός Τσολάκογλου υπέγραψε τη συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς. Επέστρεψαν στις οικογένειές τους αφάνταστα ταλαιπωρημένοι και εξασθενημένοι, καθώς οι περισσότεροι κληρονόμησαν από αυτή την επώδυνη περίοδο ασθένειες πού τους ταλαιπώρησαν μέχρι το τέλος της ζωής τους. Τόσο για τους ίδιους όσο και για όλους τους κατοίκους των Δωδεκανήσων, θα περνούσαν ακόμη έξι με επτά χρόνια, μέχρι να ανατείλουν οι μέρες της ελευθερίας και να σφραγιστεί με επίσημες υπογραφές η εκπλήρωση του πόθου της ένωσης με την Ελλάδα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ οι Ιταλοί προέβαιναν σε συλλήψεις των ύποπτων Δωδεκανησίων με την ελληνική υπηκοότητα, κάποιες άλλες ομάδες Δωδεκανησίων, από διάφορες περιοχές της Αττικής, συγκεντρώνονταν στο κέντρο της πρωτεύουσας, κρατώντας δωδεκανησιακά λάβαρα. Στόχος τους ήταν να κατακλύσουν τα γραφεία των δωδεκανησιακών Συλλόγων, προκειμένου να τους πιέσουν να ενεργήσουν προς τους αρμόδιους φορείς, ώστε να πολεμήσουν και οι Δωδεκανήσιοι στον Εθνικό στρατό που μαχόταν κατά του φασισμού. Οι πιέσεις αποδείχθηκαν αποτελεσματικές, αφού ιδρύθηκε το Σύνταγμα Δωδεκανησίων Εθελοντών, στο οποίο κατετάγησαν εκατοντάδες Δωδεκανήσιοι από όλα τα νησιά με τον διακαή πόθο να δώσουν δυναμικά το παρόν τους στα δεινά που απειλούσαν την πατρίδα τους. Όταν αργότερα η χώρα μας υπέκυψε στην τριπλή κατοχή Γερμανών, Ιταλών και Βούλγαρων, εκατοντάδες Δωδεκανήσιοι αψήφησαν κάθε κίνδυνο για τη ζωή τους και με βάρκες κατάφεραν να φτάσουν στην Αίγυπτο, για να στελεχώσουν τον ελληνικό στρατό.
Το σχολείο μας, μένοντας πάντα πιστό στον στόχο του να τιμά τις εκδηλώσεις μνήμης και να φωτίζει πτυχές της τοπικής μας ιστορίας, θεωρεί μείζονος σημασίας τη μνημόνευση και την αφήγηση γεγονότων, που βοηθούν τις νέες γενιές να κατανοήσουν καλύτερα τις εθνικές επετείους και να διαμορφώσουν μία υγιή εθνική και τοπική ταυτότητα. Άλλωστε, η υπεύθυνη ιστορική αφήγηση είναι πράξη αυτοσυνειδησίας για το μέλλον μας και ως πολίτες ενός κράτους με μακραίωνη ιστορία είναι σημαντικό να τιμούμε το παρελθόν μας, για να μπορούμε να ερμηνεύουμε κριτικά το παρόν μας και να αποφασίζουμε συνετά για το μέλλον μας.
Ευχαριστούμε θερμά την κα. Αρκά Μαρία και τον κ. Ζαχαριάδη Γιώργο για την πολύτιμη αρωγή τους.
Φωτογραφίες
