Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο κ. Γιάννης Αθανασόπουλος, M.Sc., κλινικός ψυχολόγος, ξεδιπλώνει την εμπειρία του από τα χρόνια που θήτευσε στο Χαμόγελο του Παιδιού, μιλάει για το πώς μπορούμε να οικοδομήσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα στη δύσκολη περίοδο της πανδημίας του COVID-19, συστήνοντάς μας να ανατρέξουμε στις παλιές και ξεχασμένες αξίες, όπως ανθρωπιά, ενσυναίσθηση, ψυχραιμία, κατανόηση.
Επιμέλεια: Νατάσσα Ν. Σπαγαδώρου, CNN Greece
Και εάν η κατάθλιψη ήταν σαν την γρίπη ή και μεγαλύτερη; Πώς θα αντιδρούσαμε και ποια θα ήταν η συμπεριφορά μας απέναντι στους συνανθρώπους μας και στη δημόσια υγεία;
Ρητορικό και υποθετικό το ερώτημα, θα απαντήσετε… Όμως η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας που γιορτάζεται σήμερα 10 Οκτωβρίου, μας αναγκάζει επιτακτικά, να θέσουμε αντίστοιχα ερωτήματα, αφού τόσο η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, όσο και οι απαντήσεις είναι δύσκολες, θολές και συγκεχυμένες.
H ψυχολογική πίεση που νιώθουν οι πολίτες από την έναρξη της πανδημίας COVID-19, καθιστά την ανάγκη για φροντίδα της ψυχικής υγείας πιο επιτακτική από ποτέ.
Για τον λόγο αυτό, στο πλαίσιο της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας – 10 Οκτωβρίου, η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος δημιούργησε ένα κοινωνικό μήνυμα – σποτ με την ευγενική συμμετοχή του ηθοποιού Μανώλη Μαυροματάκη, για την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη σημασία της φροντίδας της ψυχικής υγείας, σε αυτήν τη δύσκολη περίοδο που διανύουμε εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού.
Με κεντρικό μήνυμα «Ποιο συναίσθημα κρύβει η μάσκα σου; Είναι Ο.Κ. να μην είσαι Ο.Κ. Μίλα για όσα νιώθεις», το βίντεο μάς παροτρύνει να μιλήσουμε για τα αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να αισθανόμαστε αυτήν την περίοδο και να αναζητήσουμε την υποστήριξη που χρειαζόμαστε.
Εξάλλου, το CNN Greece φιλοξενεί σήμερα, έναν νέο επιστήμονα, τον κ. Γιάννη Αθανασόπουλο, M.Sc., κλινικό ψυχολόγο και πρώην υπεύθυνο των Γραμμών Βοηθείας «Το Χαμόγελο του Παιδιού» SOS & 116111 Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών και 116000 Ευρωπαϊκή Γραμμή για τις Εξαφανίσεις.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο κ. Αθανασόπουλος μάς ξεδιπλώνει την εμπειρία του από τα χρόνια που θήτευσε στο Χαμόγελο του Παιδιού, μιλάει για το πώς μπορούμε να οικοδομήσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα στη δύσκολη περίοδο της πανδημίας του COVID-19, συστήνοντάς μας, να ανατρέξουμε στις παλιές και ξεχασμένες αξίες, όπως ανθρωπιά, ενσυναίσθηση, ψυχραιμία, κατανόηση. Επίσης, προτείνει να μην μείνουμε απαθείς απέναντι στο ψυχικό τραύμα, αλλά να ανοίξουμε ορίζοντες, δομές, δωρεάν παροχές προς τους συνανθρώπους μας, υλοποιώντας διαδραστικές συνεχόμενες παρεμβάσεις.
Επιπλέον, το γεγονός της πανδημίας, αλλά και της καραντίνας που βιώσαμε, σύμφωνα με τον συνομιλητή μας, αποτελεί ιδανικό πεδίο, για να ξεφυτρώσουν ή να αποκαλυφθούν καλά κρυμμένα μυστικά που έχουν σχέση με προβλήματα ψυχικής υγείας.
Ίσως επειδή οι κρίσεις είναι εύκολο να βγάλουν στην επιφάνεια ανισότητες, στερεότυπα αλλά και το περιβόητο στίγμα… το οποίο δεν σταμάτησε ποτέ, να υπάρχει και να καλλιεργείται στην κοινωνία.
Και επειδή οι αριθμοί λένε πάντα την αλήθεια, να σημειώσουμε, ότι περίπου ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως, ζουν με μία ψυχική διαταραχή και ένα άτομο πεθαίνει κάθε 40 δευτερόλεπτα από αυτοκτονία.
Κάθε κρίση είναι και μία ευκαιρία
Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:
– Κύριε Αθανασόπουλε, τους τελευταίους 10 μήνες, η χώρα μας και όλος ο πλανήτης βιώνουν μία πρωτοφανή υγειονομική κρίση, εξαιτίας της πανδημίας του COVID-19, η οποία δοκιμάζει τις αντοχές όχι μόνο των συστημάτων υγείας και των πολιτών, αλλά και των οικονομιών παγκοσμίως. Πόσο έχει επηρεάσει δομές όπως το ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΟΥ (στο οποίο θητεύσατε), αλλά και ευπαθείς ομάδες, που παλεύουν καθημερινά για την επιβίωση, αλλά και για μία καλύτερη ποιότητα ζωής;
Πολύ. Είναι όντως μία πρωτοφανής κρίση. Και τα όρια κινούνται σε λεπτές γραμμές, σε ετοιμόρροπες κλωστές. Ο αντίκτυπος στον τομέα της ψυχικής υγείας είναι ακόμη μεγαλύτερος. Η προσβασιμότητα ακόμα πιο κλειστή. Και είναι ένα έδαφος για να ανατραφούν ψυχικές ασθένειες, να βγουν στην επιφάνεια ψυχολογικά προβλήματα βαθιά ριζωμένα, που έχουν απωθηθεί για δεκαετίες. Το συλλογικό ασυνείδητο όμως, σε τέτοιες στιγμές, ξυπνά. Το θέμα είναι αν ξυπνά από όνειρο ή από εφιάλτη. Και κάθε κρίση είναι μια δυνατή ευκαιρία για να δράσουμε, όχι να κάνουμε πίσω, να μην αφήσουμε τα σκοτάδια μας να αναλάβουν τα ηνία της ψυχικής μας ανθεκτικότητας και ποιότητας.
– Την ημέρα που βγαίνει στον αέρα η συνέντευξή σας, γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας. Θέλω να σας ρωτήσω, ποιο το νόημα της ημέρας αυτής για εσάς προσωπικά και τι μήνυμα θέλετε να στείλετε στην κοινωνία;
Εκτιμώ ότι αποτελεί ένα αγνό κάλεσμα να ενώσουμε τις δυνάμεις μας και να αυξήσουμε την προσοχή στην κοινωνία μας για μεγαλύτερη πίστη, αφοσίωση, αφομοίωση και μεγαλύτερη επένδυση στον τομέα αυτό. Και δεν αρκούν μόνο λόγια, όταν μιλώ για επένδυση. Τα λόγια είναι όμορφα και κάνουν ευγενικές υπενθυμίσεις σε όλους μας, αλλά πολλές φορές ξεχνιούνται μέσα στο πέρασμα της καθημερινότητας, μέσα στο καβούκι του καθενός μας.
Γι’ αυτό χρειάζεται να κάνουμε ένα βήμα κάθε φορά. Πολλά έχουν αλλάξει. Πολλά έχουν παραμείνει το ίδιο. Είναι μια πραγματικότητα ότι ο τομέας της ψυχικής υγείας είναι παραμελημένος.
Κάθε 40” μία αυτοκτονία…
Περίπου ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν με μία ψυχική διαταραχή και ένα άτομο πεθαίνει κάθε 40 δευτερόλεπτα από αυτοκτονία. Και, πολλές φορές, η πρόσβαση στην ψυχική υγεία είναι, αν όχι ακατόρθωτη, θα το πω πιο ευγενικά, πάρα πολύ δύσκολη. Γιατί; Γιατί να μην δράσουμε; Να ανοίξουμε ψυχικούς ορίζοντες, δομές, δωρεάν παροχές προς τους συνανθρώπους μας; Γιατί να μην κινητοποιήσουμε την κοινωνία μέσα από διαδραστικές συνεχόμενες παρεμβάσεις; Να γνωρίσουν τι σημαίνει ψυχική ασθένεια. Να πάψουν να φοβούνται το άγνωστο. Κάθε άνθρωπος που πάσχει από μία ψυχική ασθένεια έχει το δικαίωμα να λάβει βοήθεια. Δεν του κάνουμε τη χάρη, είναι υποχρέωσή μας. Σε λίγα χρόνια η κατάθλιψη μπορεί να είναι μεγαλύτερη μιας απλής γρίπης, αριθμητικά. Ας μην στρέφουμε το κεφάλι μας αντίθετα σε ό,τι δεν κατανοούμε. Είναι μια πραγματικότητα. Πάντοτε ήταν. Και είναι πολύ γενναίο να ταχθούμε δίπλα στους ανθρώπους με ψυχική ασθένεια, μακριά από στιγματισμούς, κατηγοριοποιήσεις και ταμπέλες. Ένας άνθρωπος που φωνάζει για βοήθεια στην απέναντι όχθη μπορεί να είναι ένας από εμάς. Όλοι εμείς, οι «εκπρόσωποι» της φυσιολογικότητας, δεν έχουμε βρεθεί ποτέ στην αντίπερα όχθη, έστω και για μια στιγμή, ώστε να κάνουμε κάτι ουσιαστικό για αυτό;
Ανισότητες, ρατσισμός, στερεότυπα
– Μέσα από την εμπειρία σας, εκτιμάτε ότι η κοινωνία μας έχει τινάξει από επάνω της το στίγμα, το οποίο χρησιμοποιούμε οι περισσότεροι από εμάς και με μεγάλη ευκολία όταν κάτι ή κάποιος είναι διαφορετικός; Θεωρείτε ότι η ελληνική κοινωνία έχει ωριμάσει και μπορεί να δεχθεί τη διαφορετικότητα ή εξακολουθούμε ακόμη να καλλιεργούμε τις ανισότητες; Φυσικά, οι κρίσεις που βιώνουμε- η πολυετής οικονομική ύφεση, αλλά και η σημερινή της πανδημίας, αποτελούν ιδανικό πεδίο για διατήρηση και ενίσχυση ίσως των ανισοτήτων.
Φυσικά, οι κρίσεις που βιώνουμε αποτελούν ιδανικό πεδίο για τη διατήρηση των ανισοτήτων και των στερεοτύπων. Ναι μεν, αλλά.
Υπάρχει μια διαρκής τάση από τη νέα γενιά να τινάξει από πάνω της την έννοια του στίγματος, της δεικτικότητας στο διαφορετικό, στο «από αλλού φερμένο». Όμως, η ανισότητα παραμένει ή τουλάχιστον παραμένει σε διαφορετικές μορφές και υπό συνθήκες. Ο ρατσισμός καραδοκεί. Όχι μόνο γιατί είναι συνυφασμένος με το γνωστικό μας σύστημα και με τη φυλογεννετική μας προέλευση, αλλά ακόμα περισσότερο επειδή σε δύσκολες στιγμές είναι πολύ εύκολο να δείξεις παρά να αποδεχθείς. Και εδώ είναι το διεργασιακό μας λάθος. Όλοι πρέπει να παλεύουμε για την Αποδοχή. Η Αποδοχή φέρει μέσα της ηρεμία και συνειδητοποίηση του προφανούς: Καθένας είναι ο Εαυτός του. Αυτό που ο ανθρωποκεντρικός Carl Rogers είχε πει: «Όλοι έχουμε την τάση προς την αυτό-πραγμάτωση, την Αγάπη». Μεγάλα λόγια με τεράστια νοήματα.
– Κύριε Αθανασόπουλε, είστε ένας πολύ νέος άνθρωπος και επιστήμονας, ο οποίος έχει κληθεί να υπηρετήσει τον ευαίσθητο χώρο της ψυχικής υγείας. Παλαιότερα, ήσαστε υπεύθυνος των Γραμμών Βοηθείας στο «ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ» για δύο χρόνια. Θέλω να σας ρωτήσω, τι γεύση σάς άφησε η εμπειρία αυτή; Τι πρέπει να γνωρίζουμε και εμείς από την πλευρά μας, οι άνθρωποι στην απέναντι όχθη, οι πιο ευνοημένοι ίσως; Διότι συχνά η κριτική που ασκούμε για τις εν λόγω δομές, είναι σκληρή και ανακόλουθη…
Το «Χαμόγελο του Παιδιού» με θωράκισε και με ωρίμασε επαγγελματικά. Ένας διαρκής αγώνας, σε ένα σύστημα με κενά, για να γίνουν τα αυτονόητα: Δίπλα σε κάθε παιδί θύμα βίας, εξαφάνισης αλλά δίπλα και σε παιδιά και οικογένειες που χρειάζονται ιατρική, υλική ή κοινωνικο-ψυχολογική βοήθεια. Χωρίς εξαιρέσεις. Δεν ξεχνώ τις κοινές μας προσπάθειες και τα κοινά μας οράματα, την καθημερινότητά μας, την αγνότητα και την λεπτότητα που διαχειριζόμασταν τα θέματα που αφορούν παιδιά και οικογένειες που βρίσκονται σε κίνδυνο και ζητούν άμεση παρέμβαση. Κάθε μέρα ήταν ένα άλμα πίστης για όλη την ομάδα, ώστε να συμβεί αυτή η άμεση παρέμβαση. Πρέπει να είναι γνωστό σε όλους ότι το αδύνατο πολλές φορές γίνεται δυνατό. Το «Χαμόγελο του Παιδιού» μού άφησε την πιο όμορφη και ήσυχη συνείδηση ως Επαγγελματία αλλά, περισσότερο, ως Άνθρωπο που επιλέγει να είναι Επαγγελματίας.
Να πετάξουμε την επιστημονικότητα, να ντυθούμε την ανθρωπιά…
-Ποια διδάγματα από την εργασία και το λειτούργημά σας στο ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ κρατάτε και τι θέλετε να αφήσετε πίσω; Πόσο δρόμο, επίσης, έχουν διανύσει οι συγκεκριμένες δομές, ώστε να μιλάμε για ισότιμη πρόσβαση στις κοινωνικές υπηρεσίες των ανθρώπων που έχουν πραγματική ανάγκη;
Δεν μπορώ να αφήσω πίσω κάτι. Θα ήταν παράλογο. Το «Χαμόγελο του Παιδιού» και η ψυχή του, ο μικρός Ανδρέας Γιαννόπουλος μέσα από τα μάτια και το πάθος του πατέρα και προέδρου του Οργανισμού, κ. Κώστα Γιαννόπουλου, κάνει αυτό που πρέπει να θεωρείται το αυτονόητο. Παρέχει παντού και πάντοτε, χωρίς χρονοτριβές, ξεπερνά τη γραφειοκρατία, φροντίζει για την αξιοπρέπεια αυτών που το έχουν ανάγκη. Έμαθα πολύ καλά τι σημαίνει Ισότητα και Ανθρωπιά. Τι σημαίνει να αντιμετωπίζεις κάθε ανθρώπινη ψυχή ως Μοναδική. Έμαθα τι σημαίνει να πετάς από πάνω σου την «επιστημονικότητά »σου, όταν χρειαστεί, και να γίνεσαι εκείνος που θα δώσει το χέρι του για να σηκώσει τον αδύναμο. Γιατί, κάποιες φορές, πρέπει απλώς να δώσουμε, με όποιο τίμημα… Και αυτό δεν έχει να κάνει με την επιστήμη. Αυτό έχει να κάνει με το πόση ανθρωπιά κουβαλάς εντός σου.
Αποδοχή άνευ όρων
– Καθώς η πανδημία- αλλά και η καραντίνα που βιώσαμε, δοκιμάζουν τις αντοχές μας, ψυχικές, πνευματικές σωματικές, εργασιακές και οικονομικές, θα ήθελα να σας ρωτήσω, με ποιον τρόπο μπορούμε να κτίσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα και να μπορέσουμε να θωρακιστούμε, ώστε να ζούμε καθημερινά, με μία ποιότητα ζωής, με μία όσο το δυνατόν…. κανονική κανονικότητα, αλλά και ταυτόχρονα, να προετοιμαστούμε για μία ενδεχόμενη επόμενη πανδημία;
– Αποδοχή. Η άνευ όρων αποδοχή δεν ενεργοποιεί αξιολογικούς όρους (π.χ. είναι καλό να…, δεν πρέπει να…) ούτε και προσωπικές εκτιμήσεις (εγώ πιστεύω ότι…). Όλοι βρισκόμαστε κάτω από περίεργες κοινωνικές συνθήκες και πρέπει να μπορούμε να υπάρξουμε έτσι όπως ακριβώς είμαστε, διότι μόνον έτσι θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε πλήρως τις συνθήκες για να επιτευχθεί η Αλλαγή. Δεν μιλώ για απώθηση ή αγνόηση της δυσκολίας. Χρειάζεται ψυχραιμία, το δυνατότερο ποσοστό της, τουλάχιστον. Χρειάζονται ήσυχοι τόνοι, όχι πολύ βουητό. Το προς τα πού θα γύρει ο ζυγός είναι προσωπική επιλογή του καθενός μας, εάν πετάξουμε από πάνω μας για λίγο το κοινωνικό κομμάτι της συνθήκης. Η κοινωνία μας περνά κάτι πρωτοφανές και η «θωράκισή» μας απέναντι στο όλον ξεκινά από την ατομική μας προσπάθεια για περισσότερη κατανόηση του Εαυτού μας και του Διπλανού μας.
Παρατηρήστε το εξής: μέσα στον δρόμο, περπατάμε με μάσκες βιαστικά, αλλά όλοι μας έχουμε κοινούς φόβους και κοινές πορείες, έτσι δεν είναι; Ας σκεφτούμε για μία στιγμή ότι η ποιότητα της ζωής μας, τουλάχιστον σε ένα μέρος της, είναι οι ίδιες οι σκέψεις που κάνουμε για εμάς και τους αγαπημένους μας. Είναι ο τρόπος που θα πλησιάσω αυτόν που φοβάται λίγο περισσότερο ή ο τρόπος που με θα με πλησιάσουν αυτοί που φοβούνται λιγότερο. Και οι λέξεις «πλησιάζω» και «φοβάμαι» έχουν και μια μεταφορική έννοια εδώ. Κάθε Κρίση είναι μία ευκαιρία για Αλλαγή. Παρέα με τον φόβο, ας πάρουμε μαζί μας και λίγες από τις αρχές και τις αξίες που βάλαμε στην άκρη. Ανθρωπιά, Κατανόηση, Ψυχραιμία, Ενσυναίσθση. Αποδοχή.
Σας ευχαριστώ πολύ, κ. Αθανασόπουλε.
