Η ψυχική ανθεκτικότητα γονέων και παιδιών είναι ένας βασικός πυλώνας «αντισωμάτων» που πρέπει να μάθουμε να καλλιεργούμε ατομικά και συλλογικά. Στο συγκεκριμένο άρθρο προτείνονται μερικές στρατηγικές, οι οποίες έχουν ως σκοπό να βοηθήσουν γονείς και παιδιά στη γενική αντιμετώπιση αγχωδών ερεθισμάτων και των επιπτώσεών τους,

 Το κείμενο είναι μεταφρασμένη απόδοση άρθρου της κλινικής ψυχολόγου Dr. Wendy Moss (2020), προτεινόμενο από την Αμερικανική Ένωση Ψυχολόγων.

Μετάφραση και επιμέλεια κειμένου: Μάνος Χατζημαλωνάς, MSc, Ψυχολόγος

 

Η ψυχική ανθεκτικότητα γονέων και παιδιών είναι ένας βασικός πυλώνας «αντισωμάτων» που πρέπει να μάθουμε να καλλιεργούμε ατομικά και συλλογικά.

Η απότομη αλλαγή στην καθημερινότητά μας και οι συνθήκες φόβου, ασθένειας, ακόμα και θανάτου που εισήχθησαν απότομα ως έννοιες, απειλούν ως διαλυτικά στοιχεία τις κοινότητές μας, από την οικογένεια, το σχολείο και την κοινωνία στο σύνολό της. Επιπρόσθετα, η εμπειρία των παιδιών στον εγκλεισμό, μακριά από εξωσχολικές δραστηριότητες, αθλήματα και φίλους, δημιουργεί την ανάγκη για ψυχική ανθεκτικότητα περισσότερο από ποτέ στη γενιά μας.

Οι παρακάτω στρατηγικές έχουν ως σκοπό να βοηθήσουν γονείς και παιδιά στη γενική αντιμετώπιση αγχωδών ερεθισμάτων και των επιπτώσεών τους, δίχως όμως να αποτελούν πανάκεια για την αντιμετώπιση πιο εξειδικευμένων αγχωδών διαταραχών που σχετίζονται με θέματα υγείας ή ακόμα και απώλειας λόγω της πανδημίας.

Πρώτα εστιάστε στον εαυτό σας

Τα παιδιά κατανοούν αν μια κατάσταση είναι φοβική, εκτός ελέγχου ή υπό έλεγχο, παρατηρώντας τους ενήλικες της εμπιστοσύνης τους. Δοκιμάστε τις παρακάτω προτάσεις πρώτα στον εαυτό σας, ώστε κατόπιν να υποδείξετε και στα παιδιά σας ότι η κατάσταση – αν και μοιάζει εκτός ελέγχου – είναι διαχειρίσιμη.

Έπειτα υποστηρίξτε τα παιδιά σας

  • Κουβεντιάστε χαλαρά με κάθε παιδί – άλλωστε κάθε παιδί ηλικιακά και βάσει προσωπικότητας προσλαμβάνει τον κόσμο διαφορετικά – για το πώς αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει γύρω τους. Το πιθανότερο είναι ότι παρερμηνεύουν τα γεγονότα με ανακριβείς πληροφορίες που τα φοβίζουν περισσότερο.
  • Βεβαιώστε το παιδί σας ότι εσείς και η οικογένειά σας έχει τα πράγματα υπό έλεγχο και ότι οι μεγάλοι έχουν πλάνο να αντιμετωπίσουν την πανδημία, αλλά ίσως πάρει αρκετό χρόνο. Βεβαιωθείτε πρώτα ότι εσείς οι ίδιοι πιστεύετε τα παραπάνω, πριν προσπαθήσετε να καθησυχάσετε το παιδί σας.
  • Ρωτήστε τα παιδιά σας πώς αισθάνονται για όλες αυτές τις αλλαγές στις καθημερινές τους δραστηριότητες. Ίσως κάποια αισθάνονται χαρούμενα, γιατί θα έχουν περισσότερο χρόνο στο σπίτι. Κάποια άλλα ίσως είναι συγκλονισμένα με τις αλλαγές στη ρουτίνα σε συνδυασμό με τον φόβο για την ασθένεια. Και μόνο ότι θα τους δώσετε τη δυνατότητα να μοιραστούν αυτές τις σκέψεις, θα νιώσουν σημαντική ανακούφιση.
  • Η περίοδος στο σπίτι είναι γεμάτη ευκαιρίες. Ρωτήστε τα παιδιά ποια θα ήταν μια λίστα από επιθυμίες για οικογενειακές δραστηριότητες. Προσθέστε και τις δικές σας. Έχοντας όλους στο σπίτι, μπορεί να είναι ευκαιρία για κοινές δραστηριότητες όπως παιχνίδια, εξερεύνηση μέσω διαδικτύου, ιστορίες από το παρελθόν, βόλτες στην εξοχή ή έστω στην ευρύτερη περιοχή, στον βαθμό που επιτρέπουν οι κανόνες.
  • Η κοινωνική απομόνωση δεν σημαίνει κοινωνική αποξένωση. Η περίοδος καλεί για ευρηματικότητα στην επικοινωνία με συγγενείς και φίλους. Παρακινήστε το παιδί σας να γράψει κάρτες ή email σε συγγενείς ή συμμαθητές. Κάντε μια λίστα με ανθρώπους με τους οποίους τα παιδιά θα θέλαν να μιλήσουν και δοκιμάστε την επικοινωνία με βιντεοκλήσεις σε καθημερινή βάση. Διοργανώστε το ίδιο με συμμαθητές τους μέσω διαδικτυακών μέσων μια συγκεκριμένη ώρα μέσα στη μέρα.

Απαλύνετε το άγχος

Ενώ πολλά παιδιά δεν είναι αγχώδη, πολλά αναρωτιούνται αν ο ιός θα βλάψει τα ίδια ή αγαπημένους τους. Ίσως αγχώνονται ότι δεν θα μπορούν να γυρίσουν στο σχολείο ή σε άλλες δραστηριότητες. Αν το παιδί σας βιώνει άγχος ή ακόμα και θυμό για την κατάσταση, δοκιμάστε τα παρακάτω:

  • Επιβεβαιώστε τα συναισθήματά τους. Με το να τα ακυρώνετε ως ασήμαντα ή λάθος δεν βοηθάτε στην καθησύχασή τους. Θυμίστε τους ότι κανένα συναίσθημα δεν είναι σφάλμα ή κακό. Αρχικά, επιβεβαιώστε τα με το να επαναλάβετε ή να συνοψίσετε αυτά που σας εκφράζουν.
  • Περιορίστε την υπερέκθεσή τους στα Μέσα. Συζητήστε και εστιάστε σε διάφορα θέματα, όχι μόνο την πανδημία. Αυτό σημαίνει κλείσιμο των οθονών για κάποιες ώρες μέσα στην ημέρα. Γάλλοι επιστήμονες συνιστούν τον κανόνα «3-6-9-12». Δηλαδή, όχι τηλεόραση πριν από τα 3 χρόνια, όχι παιχνίδια σε κονσόλα πριν από τα 6, καθόλου internet πριν από τα 9 χρόνια, και καθόλου μέσα κοινωνικής δικτύωσης (facebook, twitter κτλ.) πριν από τα 12. Περιορίστε την έκθεση στις ειδήσεις, τα παιδιά δεν μπορούν να διαχειριστούν τους τρόπους εντυπωσιασμού που επιστρατεύουν τα κανάλια. Αποφασίστε εσείς τη «δίαιτα» του παιδιού σας στα Μέσα Ενημέρωσης.
  • Δημιουργήστε μια ρουτίνα. Καθορίστε συγκεκριμένη ώρα και μέρος που θα κάνουν εργασία για το σχολείο. Τυπώστε το καθημερινό τους πρόγραμμα. Για τις καθημερινές βάλτε ένα πλάνο για φαγητό, διάλειμμα, ώρα για σνακ και προσθέστε και τις ώρες σχολείου. Προσθέστε όμως και ώρες χαλάρωσης και παιχνιδιού. Ίσως να προσθέσετε «ώρα για χόμπι» ή και «ώρα οικογενειακού παιχνιδιού».

Επιστρατεύστε στρατηγικές χαλάρωσης μαζί με το παιδί σας:

  • Αργό μέτρημα: μετρήστε από 1-10 (μικρότερα παιδιά) ή αργά ανάποδα ανά 7 αριθμούς από το 100 (για εφήβους).
  • Μυϊκή ένταση/χαλάρωση: Ξεκινήστε από το κεφάλι και σφίξτε το μέτωπο/λαιμό/σβέρκο σας για 3 δευτερόλεπτα. Κατόπιν, χαλαρώστε και περάστε στους επόμενους μυς (μάγουλα, χείλη). Προχωρήστε στα υπόλοιπα σημεία του σώματος από επάνω προς τα κάτω άκρα. Θυμίστε στο παιδί σας να σφίγγει τους μυς με μέτρια ένταση.
  • Αργές αναπνοές: Πάρτε αργές-βαθιές αναπνοές από τη μύτη για μερικά δευτερόλεπτα. Μπορείτε να υποκριθείτε με το παιδί σας ότι μυρίζετε την αγαπημένη σας μυρωδιά ή φαγητό. Κρατήστε την αναπνοή για 2-3 δευτερόλεπτα, μετά εκπνεύστε χαλαρά. Για την εκπνοή πείτε στο παιδί να φανταστεί ότι θέλει να μεταφέρει ένα πούπουλο αργά επάνω σε μια επιφάνεια. Επαναλάβατε αυτή τη διαδικασία κάποιες φορές, λ.χ. δέκα.
  • Ενσυνειδητότητα: Επιστρέψτε στο παρόν. Ζητήστε από τα παιδιά σας να εστιάσουν σε αυτά που μπορούν να δουν, ακούσουν, μυρίσουν, αγγίξουν και ίσως γευθούν εκείνη τη στιγμή. Βοηθήστε τα να επιστρέψουν στο τι συμβαίνει στο εδώ και το τώρα, αντί να αφήνονται και να χάνονται σε μελλοντικά «τι θα γίνει αν».
  • Θετική αυτoαναφορά: Εστιάστε σε αυτό που μπορεί να ελεγχθεί. Οι θετικές εκφράσεις μπορούν να συμπεριλαμβάνουν προτάσεις όπως «τώρα έχω χρόνο να δουλέψω σε αυτή την εργασία» και «οι μεγάλοι εργάζονται στο να σταματήσουν την πανδημία. Εγώ μπορώ να κάνω τη δουλειά του σχολείου και να διασκεδάζω, όποτε είναι ώρα».

Ως γονείς ίσως να μην έχετε ποτέ την ευκαιρία ξανά για τόσο στενή και έντονη περίοδο μαζί με όλη την οικογένεια. Επωφεληθείτε από αυτή την ευκαιρία. Επικοινωνήστε αυτή τη διαπίστωση και στα παιδιά σας. Ενδεχομένως κι εκείνα να μιμηθούν τη θετική σας ενέργεια. Ίσως να μπορείτε να μάθετε κάτι καινούργιο από το διαδίκτυο, όπως μαγειρική ή κάποια άλλη τεχνική. Φροντίστε η δραστηριότητα να είναι ψυχαγωγική και για το παιδί σας και όχι εξαναγκαστική.

Αφήστε ανοικτές τις διόδους επικοινωνίας με το παιδί σας, αποδεχθείτε όλα τα συναισθήματα που μοιράζεται και βοηθήστε το να διαχειριστεί το άγχος που μπορεί να βιώνει. Διατηρήστε τη ρουτίνα. Διδάξτε θετικές αυτοαναφορές. Εξηγήστε στο παιδί σας ότι η αλλαγή αυτή στον τρόπο ζωής είναι ένας από τους κεντρικούς τρόπους αντιμετώπισης της πανδημίας μια και καλή.

Αν, πάλι, το παιδί σας παρουσιάζει επίμονη και υπερβολική ανησυχία, θλίψη, ευερέθιστη συμπεριφορά ή άλλα συμπτώματα άγχους (λ.χ. αλλαγή συμπεριφορών, σημαντική διατάραξη στη δίαιτα ή τον ύπνο) ενδεχομένως να είναι ώρα να συμβουλευτείτε έναν ειδικό ως προς τη διαχείρισή τους.

Στο τέλος της ημέρας, μην ξεχνάτε ότι ανάμεσα στην καλοσυνάτη φροντίδα των παιδιών σας, αλλά και του εαυτού σας, παραμένετε οικογένεια – όποια και να είναι η σύνθεσή της. Και η οικογένεια μπορεί να αποτελέσει το υγιέστερο κύτταρο μιας κοινωνίας, παρά τα όποια τρέχοντα επίπεδα δημόσιας φυσικής και ψυχικής υγείας.